Burak GEMALMAZ-Konuk Müellif
Kanunlaştırılma süreci büyük bir kampanya ile yürütülen 22/04/2022 tarih ve 7405 sayılı Spor Kulüpleri ve Spor Federasyonları Kanunu, 26/04/2022 tarih ve 31821 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Kanunda Türk sporunu yöneten iki Tahkim Şurası hakkında da yeni düzenlemeler bulunuyor. Bunların birincisi Spor Hizmetleri Genel Müdürlüğü (Gençlik ve Spor Bakanlığı) bünyesindeki ve futbol dışında kalan kollardan kaynaklanan yönetimsel ve disiplin uyuşmazlıklarının en son olarak çözüldüğü Tahkim Kurulu’yken başkası futboldaki yönetimsel ve disiplin uyuşmazlıkları hakkında son kararı veren Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) Tahkim Heyeti.
Yeni kanun ihlaller yaratacak
7405 sayılı Spor Kulüpleri ve Spor Federasyonları Kanunu, genel münasebetinde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin TFF Tahkim Şurası hakkında verdiği 28 Ocak 2020 tarihli ‘Ali İstek ve Diğerleri’ davasında anılan Tahkim Konseyi’nin bağımsız ve tarafsız yargı yeri olmadığı için verdiği ihlal kararının yerine getirilmesi emeliyle kelam konusu değişikliklerin yapıldığını açıklıyor. Ancak, Spor Kulüpleri ve Spor Federasyonları Kanunu’nun Tahkim Konseyleri’ne ait düzenlemeleri, bu savının bilakis, Tahkim Konseyleri’nin yapısını ve işleyişini ulusal üstü standartlara taşımadığı üzere, spor idaresinde süregiden ihlaller yaratacak nitelikte. Bilhassa TFF Tahkim Şurası bakımından yapılan değişikliklere yakından bakalım:
AİHM: Şuralar üzerinde çok nüfuz var
AİHM ne demişti? Tahkim Konseyi (ve zımnen başka hukuk kurulları) liderin önerisi üzerine idare heyeti tarafından atanmaktadır ve bu mevzuda lider ve idare şurasının mutlak bir takdiri vardır. İdare konseyi da genel şuraya hükümran olan kulüp yüklü yapıdadır. Genel heyette futbolcu, antrenör, hakem üzere futbolun öbür paydaşları zayıf biçimde temsil edildiğinden bu paydaşların temsilcileri TFF İdare Konseyi’nde pek yer almamakta yahut sonlu halde yer almaktadır. Münasebetiyle başta Tahkim Heyeti olmak üzere hukuk heyetleri üzerinde idare heyetinin çok nüfuzu bulunmaktadır.
Yeni kanun sorunu çözmedi
Yeni Spor Kanunu ne getirdi? Bütün hukuk heyetleri (Disiplin konseyleri, Tahkim Şurası, Kulüp Lisans Heyeti, Etik Heyeti ve Uyuşmazlık Tahlil Kurulu) bakımından TFF Lideri’nin idare konseyine atanacak üyeleri teklif etme yetkisi kaldırılmıştır. Değişiklikle bütün konseylerin üyelerinin direkt idare şurası tarafından atanması aslı getirilmiştir. Halbuki, AİHM, idare heyeti, hukuk heyetleri üzerinde bu kadar nüfuz sahibi olmamalı demişti. Münasebetiyle bu değişiklik, yanlışsız bir değişiklik olmayıp hukuk şuralarını TFF’nin organı olarak görme sıkıntısının süregittiğini göstermektedir. Ki bu sorun aslında TFF’nin başta 5894 sayılı Kanun olmak üzere, teşkilatlanmasının hücrelerine sinmiş bir anlayış sıkıntısıdır.
Heyetler bağımsız değil, idarenin uzantısı
Pekala, heyetler üzerindeki idare şurasının bu ağır nüfuzunu dengeleyecek teminatlar şura üyelerine tanınmakta mıdır? Şayet öyleyse, bağımsızlık ve tarafsızlık güçlü formda sağlanmaktaysa, tahminen şuraların üyelerini idare konseyinin belirlenmesine tahammül edilebilir.
Tekrar AİHM ne demişti, ona bakalım: Hayır, konseyler üzerindeki idare konseyinin bu ağır nüfuzunu dengeleyecek teminatlar, konsey üyelerine tanınmamıştır. Bilakis, heyet üyeliği için sabit bir mühlet belirlenmediği üzere, şuraların vazife mühletleri lider ve idare konseyinin vazife müddetiyle hudutlu tutulmuştur. Konseylerin idare heyetinin bir uzantısı niteliğinde görüldüğünün açık bir ispatı olarak yorumlamıştı AİHM bu durumu.
Yeni kanun AİHM’i manipüle ediyor
Bu noktada yeni Spor Kanunu ne getirdi? Ona da bakalım: Kanunda hukuk heyetlerin misyon müddetlerinin idare heyetinin misyon müddetinden bağımsız olarak 4 yıl olarak sabitlendiği görülüyor. Birinci bakışta AİHM’in konseyler için sabit mühlet belirlenmemiş olmasına dair eleştirisi karşılanmış üzere gözüküyor. Lakin elbette, gerçek durum o denli değil. Kanun, ne yazık ki AİHM’i manipüle etmeye çalışıyor. Şuraların misyon müddetlerinin 4 yıl olarak belirlenmesi, bu konseyleri tekrar idare heyetine göbekten bağlıyor. Çünkü idare şurasının olağan misyon müddeti de 4 yıl! Hal bu türlü olunca, idare heyetiyle misyona gelen/yönetim heyeti tarafından atanan şuralar, yeniden idare konseyinin olağan misyon müddetiyle sonlu halde misyon yapacak. Münasebetiyle yürürlükten kaldırılan unsurun yerine birebir hedefi karşılayan bir unsur yazılması, bir başka deyişle idare heyeti ve hukuk şuraları ortasındaki yazgı birliğinin devam ettirilmesi, AİHM tarafından benimsenen standartlarla bağdaşmıyor. Gerçekten Kanunun 55. Hususuyla 5894 sayılı TFF Kanunu’na eklenen Süreksiz Unsur 2, bu durumu net halde ispatlıyor. Buna nazaran yeni sistemin yürürlüğe girdiği tarihte vazifede bulunan heyetlerin üyelerinin vazife müddeti için, “Bu şuraların misyona başlama tarihinden itibaren ‘dört yıl sonunda’ sona erecek” diyor. Yani TFF’nin mevcut, bu şuraların üyelerini atayan idare konseyinin vazife mühleti sona erince!
Tahkime karşı yargı yolu açılmalıydı
Konseylerin misyon mühletinin 4 yıl olarak belirlenmesinin (yani idare şurasının misyon müddetiyle en azından lafzen özdeşlememiş olmasının) tek olumlu tarafı, az durumlarda gerçekleşebilecek idare heyeti istifalarından etkilenmeyecek olmaları. İçerisinde bulunduğumuz süreç, pratikte bunun ne kadar az görüldüğünü hatırlatmaya kafidir.
Halbuki ne yapılmalıydı? AİHM’in bahse ait standartlarının karşılanması için sadece üye seçimlerinin idare şurasına bırakılması kâfi bir değişiklik olmayacaktır.
1-TFF Tahkim Konseyi üzere zarurî tahkim modellerinin kelam konusu olduğu hallerde adil yargılanma hakkına ait AİHM standartlarıyla büsbütün uyumlu hale getirilebilmesi, Tahkim Kurulu’nun TFF dışına çıkarılmasıyla yahut (eğer Şura TFF dışına çıkarılmayacaksa) Tahkim Şurası’nın bütün kararlarına karşı yargı yolunun açılmasıyla gerçekleştirilebilir. Bağımsızlık ve tarafsızlığı sağlayabilmenin temel şartı budur.
Üye seçiminde futbolcu da olmalı
2-Öbür en değerli şart, şayet Tahkim Konseyi TFF dışına çıkartılmayacaksa, üyelerinin belirlenmesinde futbolun öteki paydaşlarının (futbolcular, antrenörler, hakemler gibi) eşit yahut eşite yakın oranda temsil edilmesi gerekliliğidir. Bunun için ise üyelerin idare konseyi tarafından atanması tarzından büsbütün vazgeçilmesi gerekmektedir. Çünkü AİHM, TFF Genel Kurulu’nun yapısından dolayı idare konseyinin eşit dağılımla teşkil etmediğini açıkça saptamıştır.
Heyetlerin misyon mühleti 6 yıl olmalıydı
3-Ayrıyeten başta Tahkim Konseyi olmak üzere, hukuk şuraları üyelerinin vazife müddetleri, kesinlikle idare heyetinin misyon müddetinden farklı bir mühlet (örneğin 6 yıl) olarak belirlenmeliydi. Böylece, hukuk heyetleri üyelerinin idare şurasının elemanı üzere algılanmasının önüne geçileceği üzere üyelere idare şurası karşısında teminat getirilmiş olunurdu. Üstelik, idarelerin futbol siyaseti tercihlerinden bağımsız olarak kararlarda tüzel istikrar ve tutarlılığın sağlanması da mümkün olabilirdi.
Üyelerin yemin etmesi olumlu adım
7405 sayılı Spor Kulüpleri ve Spor Federasyonları Kanunu’nun TFF Tahkim Şurası hakkında getirdiği, görünüşte olumlu bir iki düzenlemesi var:
1-Tahkim Şurası üyelerinin misyona yemin ederek başlamalarına dair düzenleme AİHM’in gördüğü eksikliklerden biriydi, giderilmiş oldu.
2-Hukuk heyetleri üyelerine kimsenin buyruk ve talimat veremeyeceğinin karar altına alınması ile üyelerin bağımsızlık ve tarafsızlıklarını etkileyen konuları bildirme yükümlülüğü de retorik seviyede de olsa olumlu sayılmalı. Ki bunlar da AİHM’in açıkça işaret ettiği eksikliklerdi.
3-Ayrıyeten bu olumlu değişikliklerin 5894 sayılı Kanun’a işlenmeleri ve yasal teminat altına alınmaları da isabetli. Çünkü bu heyetlerin bir kısmı yargısal yahut en azından yarı yargısal faaliyette bulunan yapılar. Yargısal faaliyette bulunan şuraların üyelerinin bağımsızlık ve tarafsızlık teminatları, TFF’nin bir iç mevzuatı niteliğindeki statüyle gerçek manada garantiye kavuşturulamazdı.
Yapılan değişiklikler makyajdan ibaret
Fakat, bütün bu olumlu değişiklikler ne yazık ki özünde makyaj niteliğindedir. Çünkü bir kez bu teminatların pratikte işlemesi için usuli garantiler denilen garanti kararları getirilmeli ve burada sayılan kurallara/ilkelere karşıtlığın hangi türel yaptırım yahut sonuçla karşılaşacağı düzenlenmeliydi. Dış müdahalelere karşı tesirli garantilerin yasal düzeyde getirilmemesi, değişikliklerin yalnızca retorik düzeyde kaldığını, yapısal bir düzgünleştirme yapılmadığını göstermektedir. Hakikaten konsey üyelerinin bağımsızlık ve tarafsızlığından kuşku duyulduğu haller için neden yasal düzeyde bir itiraz düzeneği oluşturulmadığını anlamak mümkün değil. Benzeri biçimde, üyelerin kararlarından dolayı tüzel ve cezai yaptırıma tabi tutulmayacak olması yahut bağımsızlık ve tarafsızlığın tehlikeye düşmesi halinde evraktan çekilme hakkının açıkça tanınmaması (buna ait düzenleme birinci derece şuraları için getirilmiş lakin Tahkim Heyeti için yok) da üstteki olumlu üzere görülen değişiklerin birer makyajdan ibaret olduğunu kanısını güçlendiriyor.
AİHM ikna olmaz, bu kanunu da değiştirecekler
Pekala bundan sonra neler olacak? Üstte çizilen tablonun yeni ihlal kararlarına yol açacağını kestirmek mümkün. AİHM’in yapılan bu palyatif değişiklilerle tatmin olması, 28 Ocak 2020 tarihli ‘Ali İstek ve Diğerleri’ kararında yaptığı saptamalar dikkate alındığında pek mümkün görünmüyor. Üstelik AİHM’in TFF Tahkim Konseyi’nin kararları hakkında farklı haklar bakımından verdiği diğer ihlal kararları da bulunuyor. Yani TFF sisteminde yapılacak öbür değişiklikler de bulunmaktaydı. Kanun koyucu bütün bunları da ihmal etmiş görünüyor. Bakanlığın bu kanuna tahsis ettiği özel internet sayfasında ise, yapılan bir çalıştayda tabir edilen görüşlerden ve mukayeseli hukuka dair örneklerden öbür manalı bir malzeme bulunmadığı üzere bu spesifik bahse ait açıklama da yok (https://sporkanunu.gsb.gov.tr/index.html).
Bütün ikazlara karşın önden hazırlığını yapmayan, hakları ihlal eden düzenleme ve uygulamaları bir mahkeme kararı çıkana kadar inatla sürdüren bir sistemde yeni ihlal kararları sonrası artık yapılan bu düzenlemelerin de değişmek zorunda kalacağını iddia etmek çok sıkıntı olmasa gerek.
*Burak Gemalmaz, Prof. Dr. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi