Cüneyt MUHARREMOĞLU -AJANSSPOR
Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) Lideri Mehmet Büyükekşi, gözlemci notlarına dayanan hakem notlarının hazırlanmasında ve hakem atamalarında yapay zeka kullandıklarını açıkladı. Bu açıklamanın akabinde bilhassa hakem topluluğunun içindeki kümede sisteme yönelik tenkitler başladı. Lakin bu tenkitlerin bir desteği olup olmadığı bilinmiyordu. Zira sistem hakkında bir bilgi yoktu. Ajansspor yapay zekanın nasıl çalıştığına ulaştı.
Hakem atamalarında eski sistem
Yeni sistemden evvel geçmişte hakem atama ve değerlendirmelerinin nasıl yapıldığına bakmak gerekiyor. Evvelce bir gözlemci müsabaka hakemi hakkında yazılı bir rapor düzenliyordu. Bu raporlarda alakaların ön plana çıktığı ve kayırma yapıldığı tezleri vardı. Hakemlerin bir dönem içinde başarılı olup olmadığına dair büsbütün kanaate dayalı bir sistem bulunuyordu. Bu da hakem atamalarında kimi gruplar lehinde ve aleyhinde ileti verildiğine dair kanı oluşturuyordu.
Büyükekşi hakemlerle ilgili ne yaptı?
TFF Lideri Mehmet Büyükekşi, misyona geldikten sonra sistemin ölçülebilir olması için çalışma başlattı. Daha evvelce hakemler hakkında bir veri bulunmaması nedeniyle bütün hakemler tabiri caizse döneme başlangıç noktasında ve birebir sırada başladı.
Yapay zeka nasıl hakem atıyor?
Şimdi husus madde hakemlerin nasıl atandığına bakalım…
* Muhteşem Lig’in birinci haftasında bütün hakemlerin verisi sıfırdı. Birinci üç hafta Üstün Lig’de misyon yapabilecek bütün hakemlere sırayla maç verildi.
* Her müsabakanın ligdeki durum, geçmişte yaşananlar bunun üzere kriterlerle nazaran ehemmiyet derecesi belirleniyor. Değer derecesine nazaran maçı yönetecek hakemler ortasından seçimi yapay zeka yapıyor. Müsabakalar çoğaldıkça hakemlerin notlarına nazaran sistemin daha güzel işleyeceği belirtiliyor.
* Hakemler maça atanırken kimi kıstaslar bulunuyor. Mesela bir kentin hakemi tıpkı kent kadrosunun maçını yönetemiyor.
* Bir hakem maçını yönettiği bir grubun müsabakasına 3 hafta geçmeden atanamıyor.
* Müsabakayı uygun yöneten hakem bonus puan kazanıyor. Maç listesinde yer almaya devam ediyor. Bu kendisine hem yeni maç hem de para ödüllendirmesi olarak geri dönüyor.
* Kusur yapan hakem ise cezaya giriyor. Maç yönetmediği için yalnızca aylık maaşıyla yetiniyor.
Hakemlerin başarısı nasıl ölçülüyor?
* Hakemleri kıymetlendiren gözlemciler konusunda radikal bir değişikliğe gidildi. Artık maçlarda birisi Riva’da olmak üzere iki gözlemci misyon yapıyor.
* Hakemleri kıymetlendiren raporlama sistemi büsbütün değiştirildi. Artık gözlemciler yüzlerce sorudan oluşan ve her gözlemciye ortak olarak verilen formu dolduruyor. Bu da hakemlerin öznel değil istatistik olarak değerlendirmesini sağlıyor.
* Gözlemcilerin doldurdukları formdan hakeme verilen notu yapay zeka otomatik olarak belirliyor. Yani gözlemciler kendileri not vermiyor.
* Riva’da bulunan ve müsabakayı yerinde takip eden gözlemcilerin verdiği notlar ortasında yüzde 15’lik bir sapma varsa Merkez Hakem Komitesi Lideri devreye giriyor. MHK Lideri maçı kıymetlendiriyor. Kusur yapan gözlemci birebir hakem üzere ceza alıyor ve maçlara bir mühlet atanmıyor. Ayrıyeten bu veri sistemine işleniyor.
* Birinci 2 haftada oynanan 18 maçta yalnızca bir müsabakada iki gözlemci bir hakemi farklı kıymetlendirdi. Orada da MHK Lideri Sabri Çelik, müsabakayı tekrar izleyerek yanlışlı not veren gözlemciyi cezalandırdı.
* Hakemlerle ilgili tüm datalar bilgisayara yükleniyor ve buna nazaran performans derecesi ortaya çıkıyor. En formda hakemden en formsuz olanına hakem sıralaması bu biçimde oluşuyor
Süper Lig hakemlerine alttan destek
Sakatlıklar nedeniyle 25’ten 19’a düşen Muhteşem Lig takımına kasım ayına kadar TFF 1. Lig’den destek gelecek. TFF ve MHK, VAR’daki Harika Lig hakemleri yerine alt klasman hakemleri tercih etti.
VAR ile saha hakemleri bu yüzden ayrıldı
Bunun altında yatan neden ise bu dönem VAR ile alanda olan hakemler büsbütün ayrılması kararı. Yeni TFF ve MHK’ye nazaran geçtiğimiz dönemlerde VAR ve saha hakemleri hislerini işlerine karıştırdı. Bu dönem alınan kararla VAR’da kıdemli kıdemsiz hakem tartışması bitti. VAR hakemleri evvelden tıpkı hafta içinde 3-4 müsabakada vazife alabiliyordu. Bu uygulama yanlışları arttırdığı gerekçesiyle kaldırıldı.
TFF Lideri ısrarla niçin 14 Kasım’ı işaret ediyor?
TFF lideri Mehmet Büyükeşki, hakem seminerinde yaptığı konuşmada hakem konusunda isyan eden kulüplere sitemde bulunarak 14 Kasım tarihi işaret etti. Dünya Kupası nedeniyle bu dönem 14. hafta sonunda devre ortasına girecek. Bunun 14 Kasım’a kadar olan mühlet içinde oynanacak 14 müsabakada hakemlerin performans bilgileri toplanacak.
Klasman seçimlerinde öznel değil bilgiyle karar
Hakemlere yapılan 8 Mart operasyonunda ortalarında Cüneyt Çakır, Fırat Aydınus, Ali Palabıyık üzere isimlerin de bulunduğu hakemler klasman dışı bırakmıştı. Vazifeden el çektirilen hakemler Tahkim Konseyi’ne giderek değerlendirmenin öznel olduğunu belirterek haklarını geri kazandılar. TFF ve MHK’nın mevcut hakemlerin yüzde 30’unu klasman dışı bırakma hakkı bulunuyor. Bu da 14 Kasım’dan sonra listede bulunan 8 hakemin değişebileceği manasına geliyor. TFF Lideri Büyükekşi, klasman değişikliği kararını verirken elindeki istatiksel bilgileri kullanacak. Yani kulüp liderlerinin isteğine nazaran değil toplanan datalara nazaran karar alınacak. Böylelikle klasman dışı kalan hakemler Tahkim’e giderse karar bilgilerle savunulacak.